Lekari i druge medicinske službe su dužne da prilikom pružanja zdravstvenih usluga postupaju u skladu sa pravilima struke i da primene potreban stepen pažnje. Ovakva postupanja podrazumevaju preduzimanje radnji u skladu sa aktuelno važećim i ustaljenim medicinskim standardima. Mera poznavanja stvari, odnosno stručnosti lekara, kao i mera pažnje se ceni prema stanju medicinskih znanja i standarda u vreme preduzimanja medicinskog tretmana. Prema Zakonu o obligacionim odnosima („Sl. list SFRJ“, br. 29/78, 39/85, 45/89 – odluka USJ i 57/89, „Sl. list SRJ“, br. 31/93, „Sl. list SCG“, br. 1/2003 – Ustavna povelja i „Sl. glasnik RS“, br. 18/2020) merilo pažnje za zdravstene radnike je pažnja dobrog stručnjaka, što znači povećanu pažnju prema pravilima struke i prema običajima. Kako bi lekar postupao sa potrebnim stepenom pažnje neophodno je da postupa prema medicinskim standardima, ali je dužan i da pacijenta obavesti o određenim činjenicama i da mu pruži potrebne savete i uputstva. U slučaju da lekar prekrši svoju dužnost stručnog i pažljivog postupanja ili prekrši pravo pacijenta na samoodređenje (pristanak ili odbijanje medicinske mere), ovakvo postupanje predstavlja osnov odgovornosti za štetu nastalu kao posledica lečenja.
Kada su u pitanju relevantni propisi treba pomenuti i Kodeks medicinske etike Lekarske komore Srbije, („Sl. glasnik RS“, br. 104/2016), čije odredbe propisuju dužnost lekara da poštuje prava pacijenata, kao i da pri obavljanju delatnosti otklone i spreče nastanak štete koju bi pacijent mogao pretrpeti.
Pravo na naknadu štete pacijent može ostvarivati prema zdravstvenoj ustanovi u kojoj se lečio, a pri kojem lečenju je nastala šteta usled lekarske greške, ili prema samom lekaru koji je preduzeo medicinski tretman. Zdravstvene ustanove odgovaraju za štetu po osnovu pravila o odgovornosti za štetu koju zaposleni, u ovom slučaju lekar, u radu ili u vezi sa radom prouzrokuje trećem licu, kao i po posebnom osnovu odgovornosti sopstvenog propusta u organizaciji same ustanove, koji se ne tiče rada lekara. Oštećeni pacijent može zahtevati naknadu štete i neposredno od samog lekara ukoliko je ista prouzrokovana namerno, što predstavlja ređi slučaj i obično se radi samo o nepažljivom postupanju bez namere da se prouzrokuje šteta pacijentu.
Kako bi pacijent ostvario pravo na naknadu štete, neophodno je da se ispune opšti uslovi Zakona o obligacionim odnosima, postojanje štete, postojanje krivice, koja se u slučaju lekarske greške ogleda u nepažljivom ili ređe namernom pogrešnom postupanju lekara, kao i postojanje uzročno posledične veze između štetne radnje i štete.
Šteta koju pacijent trpi se može ogledati u materijalnim i nematerijalnim gubicima, te treba razlikovati materijalnu i nematerijalnu štetu. Materijalna šteta bi predstavljala onu štetu koja pogađa imovinu oštećenog pacijenta, što bi najčešće bili troškovi lečenja i rehabilitacije pacijenta ili izgubljena zarada koju bi pacijent mogao ostvariti u slučaju privremene sprečenosti za rad ili usled nesposobnosti za rad i sl. Nematerijalna se sastoji u šteti na neimovinskim dobrima čoveka, u smislu pretrpljenih bolova ili straha koje pacijent trpi, i naknada ove vrste štete je specifična i sagledava se u odnosu na svaki pojedinačni slučaj. Nematerijalna šteta koju pacijent pretrpi može se sastojati od fizičkog bola, duševnog bola zbog umanjenja opšte životne aktivnosti, pretrpljenog straha i duševnog bola zbog naruženosti.
Pri utvrđivanju visine naknade nematerijalne štete, u obzir se uzima jačina i trajanje pretrpljenih bolova, budućih bolova, procenat umanjenja opšte životne aktivnosti, dok se u obzir mogu uzeti i druge okolnosti u vidu uzrasta oštećenog pacijenta, njegovog opšteg zdravstvenog stanja, vrste i karaktera nastalih povreda i mogućnosti njihovog lečenja, te se visina naknade odmerava u odnosu na svaki konkretan slučaj.
Novčani iznosi koje pacijent može ostvariti na ime naknade nematerijalne štete po prethodno navedenim osnovima mogu varirati i iznose od nekoliko desetina hiljada dinara, do nekoliko stotina hiljada dinara pa i preko milion dinara. Novčani iznosi koji se dosuđuju na ime naknade nematerijalne štete u Republici Srbiji obično su značajno niži od iznosa koji se dosuđuju u zapadnim zemljama, u kojima pacijenti mogu po istom osnovu dobiti na ime naknade nematrijalne štete daleko veće iznose obeštećenja.
